Овој краток извештај ги резимира клучните случувања во однос на владеењето на правото во поглед на пристапувањето на Република Северна Македонија во ЕУ за периодот октомври-декември 2023 година. Во него се дадени резултатите од следење на основните аспекти за пристапување во ЕУ, како и главните настани поврзани со функционирањето на демократските институции, реформата на јавната администрација и Поглавјето 23: Судство и основни права.

Работата на ЕПИ е фокусирана на потребите и ограничувањата на Северна Македонија како земја-кандидат, која го чекаше почнувањето на пристапните преговори повеќе од една деценија, додека бележи пад на поддршката за членство во Европската унија и политичката нестабилност во последниве години. Во рамките на програмата за владеење на правото, ЕПИ внимателно го следи нивото на усогласеност со принципот на владеење на правото во земјите-членки на ЕУ и земјитекандидатки, со цел да научи корисни лекции и да ги презентира пред релевантните засегнати страни и граѓаните на Северна Македонија, бидејќи овие лекции ќе треба да се спроведат сега како земја-кандидат и како земја-членка во иднина. ЕПИ исто така ги следи настаните во земјата во следните области во согласност со структурата за преговори за пристапување во ЕУ: функционирање на демократските институции, реформа на јавната администрација и Поглавје 23: правосудство и темелни права.

ЕУ се заснова на владеење на правото, што подразбира дека секоја нејзина постапка е заснована на договорите одобрени доброволно и демократски од сите земји-членки на ЕУ. Земјитекандидатки за пристапување во ЕУ мора да ги почитуваат и правата и обврските утврдени во Европската конвенција за човекови права и Повелбата за основните права на ЕУ. Овој годишен преглед поконкретно се фокусира на различни аспекти поврзани со Поглавјето 23, проблеми со кои се соочуваат земјите-членки и земјите-кандидатки подеднакво и можните решенија за нив.

Овој извештај во сенка ги обединува во единствена кохерентна целина сите наоди, заклучоци и препораки што произлегоа од следењето на областите содржани во Поглавјето 23 – Правосудство и темелни права. Ова е осми ваков извештај што го објaвува Институтот за европска политика (ЕПИ) – Скопје, земајќи ги предвид коментарите и мислењата на невладините организации. Претходните седум извештаи ги покриваа следните периоди: октомври 2014 година – јули 2015 година, јули 2015 година – април 2016 година, мај 2016 година – јануари 2018 година, јуни 2018 година – март 2019 година, април 2019 – март 2020 година, април 2020 – септември 2021 година и октомври 2021 – септември 2022 година.

Извештајот го опфаќа периодот од почетокот на октомври 2022 година, заклучно со крајот на септември 2023 година. Во извештајот се прикажани податоци што се релевантни и пред октомври 2022 година, доколку тие биле потребни за контекстуализација или за појаснување на новините од тековниот извештаен период, а се релевантни за извештајниот период. Периодот на опфат на извештајот соодветствува на извештајниот период на Европската комисија (ЕК) за Република Северна Македонија (РСМ). Овој нацрт-извештај ја следи структурата на Поглавјето 23, согласно извештајот на ЕК. На крајот на секоја област во рамка се издвоени препораките и главните заклучоци.

Извештајниот период беше проследен во знак на вклученоста на земјата во скрининг процесот, добивањето на скрининг извештајот за Кластер 1, „Темелни вредности“, како и подготовката на стратешките документи за отворање на истоимениот кластер, паралелно со постојната нагласена политичка поларизација околу „францускиот предлог“ и уставните измени и загрижувачките случувања во областа на владеењето на правото. Дополнително, се презентираше и извештајот на франко-германската работна група за институционална реформа на ЕУ, позиционирајќи го почитувањето на владеењето на правото како неприкосновено уставно начело, суштински за ефективното функционирање на ЕУ и предуслов за пристапување. Со ова, постои потреба од значајни практични промени што се на линија со европските стандарди и докажување на посветеноста од страна на институциите за реформите во областа.

Овој извештај во сенка е изготвен во рамките на проектот „Градиме мостови за заедничка иднина: Владеењето на правото во насока на пристапувањето во ЕУ“. Проектот е финансиран од Европската унија и има цел да помогне во креирањето на одржливи реформи за владеење на правото во насока на пристапувањето во Европската унија.

Кратка анализа на извештајот на ЕК за Република Северна Македонија 2023 година

Клучните елементи од годинешниот пакетот за проширување се условените препораки за почеток на преговорите со Украина, Молдавија и Босна и Херцеговина, кандидатскиот статус за Грузија, како и Планот за раст што го објави Комисијата.

Анализата на оценките на Комисијата за Северна Македонија води кон два заклучока:

• Во однос на минатата година, оценката за подготвеноста за преземање на обврските од членството е повисока само во едно поглавје. Ова е очекувано имајќи го предвид пристапот на Комисијата во изминатата декада, за кој пишувавме во минатогодишната анализа.
• Оценките за напредокот се послаби од минатата година, па наместо „одреден напредок“, доминантна оценка е немање напредок или „ограничен“ напредок. Тоа што треба особено да нè загрижи се оценките во правосудството и борбата против корупцијата како клучни области од кои зависи целокупниот тек на преговорите како дел од кластерот Темели.

Овие заклучоци се загрижувачки од неколку аспекти. Од една страна, ние како држава континуирано го потенцираме своето високо ниво на усогласеност со законодавството на ЕУ. Оваа општа стагнација и во комбинација со недостатокот на напредок во поглавјето 23: правосудство и фундаментални права го поткопува тој аргумент кој го користат поддржувачите на нашата ЕУ интеграција. Од друга страна, долгоочекуваниот План за раст, кој го објави Комисијата оваа година, директно го условува напредокот во реформите со достапноста на поддршка од ЕУ, поради што наодите од извештајот оваа година би требало да се сфатат особено сериозно.

Националниот монитор за РЈА за Северна Македонија 2021/2022 е резултат на мониторингот извршен во 2021 и 2022 година од страна на тимот на ЕПИ и ги покажува клучните наоди од шесте области на РЈА дефинирани со начелата на јавната администрација (принципи на СИГМА). Се работи за трет систематски мониторинг на РЈА направен во регионот од страна на граѓанското општество, кој нуди не само споредби помеѓу администрациите на Западен Балкан (ЗБ) туку и споредба со основните наоди на мониторот на РЈА од 2017/2018 година и 2019/2020 година.

Извештаите на мониторот за РЈА се засноваат на сеопфатна методолошка рамка дизајнирана од истражувачкиот тим на ВеБЕР, која комбинира квантитативни и квалитативни извори на докази. Со принципите на СИГМА како основа на мониторингот, извештаите се комплементарни на сличната работа на СИГМА/ОЕЦД и Европската комисија, а се разликуваат по тоа што им нудат на граѓаните и граѓанското општество перспективи на овие принципи. Заедно со овој компаративен регионален извештај, пакетот РЈА Монитор се состои од шест национални извештаи со наоди за вкупно 23 сложени индикатори за следење на избраните принципи на СИГМА.

Во согласност со мисијата на ВеБЕР, овие вежби за мониторинг се водат од неопходноста да се зајакне притисокот од страна на граѓанските организации од регионот за РЈА, особено од гледна точка на одржување на интересот за овие реформи, во случај на олабавување на условеноста на ЕУ што може да дојде со членството во Унијата. До сите наоди од овој извештај и од првичниот монитор за РЈА од 2017/2018 може да се пристапи и тие да се споредат на Регионалната табла за резултати во областа на РЈА на: www.par-monitor.org.

Овој краток извештај ги резимира клучните случувања во однос на владеењето на правото во поглед на пристапувањето на Република Северна Македонија во ЕУ за периодот октомври-декември 2023 година. Во него се дадени резултатите од следење на основните аспекти за пристапување во ЕУ, како и главните настани поврзани со функционирањето на демократските институции, реформата на јавната администрација и Поглавјето 23: Судство и основни права.

Работата на ЕПИ е фокусирана на потребите и ограничувањата на Северна Македонија како земја-кандидат, која го чекаше почнувањето на пристапните преговори повеќе од една деценија, додека бележи пад на поддршката за членство во Европската унија и политичката нестабилност во последниве години. Во рамките на програмата за владеење на правото, ЕПИ внимателно го следи нивото на усогласеност со принципот на владеење на правото во земјите-членки на ЕУ и земјитекандидатки, со цел да научи корисни лекции и да ги презентира пред релевантните засегнати страни и граѓаните на Северна Македонија, бидејќи овие лекции ќе треба да се спроведат сега како земја-кандидат и како земја-членка во иднина. ЕПИ исто така ги следи настаните во земјата во следните области во согласност со структурата за преговори за пристапување во ЕУ: функционирање на демократските институции, реформа на јавната администрација и Поглавје 23: правосудство и темелни права.

ЕУ се заснова на владеење на правото, што подразбира дека секоја нејзина постапка е заснована на договорите одобрени доброволно и демократски од сите земји-членки на ЕУ. Земјитекандидатки за пристапување во ЕУ мора да ги почитуваат и правата и обврските утврдени во Европската конвенција за човекови права и Повелбата за основните права на ЕУ. Овој годишен преглед поконкретно се фокусира на различни аспекти поврзани со Поглавјето 23, проблеми со кои се соочуваат земјите-членки и земјите-кандидатки подеднакво и можните решенија за нив.

Овој извештај во сенка ги обединува во единствена кохерентна целина сите наоди, заклучоци и препораки што произлегоа од следењето на областите содржани во Поглавјето 23 – Правосудство и темелни права. Ова е осми ваков извештај што го објaвува Институтот за европска политика (ЕПИ) – Скопје, земајќи ги предвид коментарите и мислењата на невладините организации. Претходните седум извештаи ги покриваа следните периоди: октомври 2014 година – јули 2015 година, јули 2015 година – април 2016 година, мај 2016 година – јануари 2018 година, јуни 2018 година – март 2019 година, април 2019 – март 2020 година, април 2020 – септември 2021 година и октомври 2021 – септември 2022 година.

Извештајот го опфаќа периодот од почетокот на октомври 2022 година, заклучно со крајот на септември 2023 година. Во извештајот се прикажани податоци што се релевантни и пред октомври 2022 година, доколку тие биле потребни за контекстуализација или за појаснување на новините од тековниот извештаен период, а се релевантни за извештајниот период. Периодот на опфат на извештајот соодветствува на извештајниот период на Европската комисија (ЕК) за Република Северна Македонија (РСМ). Овој нацрт-извештај ја следи структурата на Поглавјето 23, согласно извештајот на ЕК. На крајот на секоја област во рамка се издвоени препораките и главните заклучоци.

Извештајниот период беше проследен во знак на вклученоста на земјата во скрининг процесот, добивањето на скрининг извештајот за Кластер 1, „Темелни вредности“, како и подготовката на стратешките документи за отворање на истоимениот кластер, паралелно со постојната нагласена политичка поларизација околу „францускиот предлог“ и уставните измени и загрижувачките случувања во областа на владеењето на правото. Дополнително, се презентираше и извештајот на франко-германската работна група за институционална реформа на ЕУ, позиционирајќи го почитувањето на владеењето на правото како неприкосновено уставно начело, суштински за ефективното функционирање на ЕУ и предуслов за пристапување. Со ова, постои потреба од значајни практични промени што се на линија со европските стандарди и докажување на посветеноста од страна на институциите за реформите во областа.

Овој извештај во сенка е изготвен во рамките на проектот „Градиме мостови за заедничка иднина: Владеењето на правото во насока на пристапувањето во ЕУ“. Проектот е финансиран од Европската унија и има цел да помогне во креирањето на одржливи реформи за владеење на правото во насока на пристапувањето во Европската унија.

Кратка анализа на извештајот на ЕК за Република Северна Македонија 2023 година

Клучните елементи од годинешниот пакетот за проширување се условените препораки за почеток на преговорите со Украина, Молдавија и Босна и Херцеговина, кандидатскиот статус за Грузија, како и Планот за раст што го објави Комисијата.

Анализата на оценките на Комисијата за Северна Македонија води кон два заклучока:

• Во однос на минатата година, оценката за подготвеноста за преземање на обврските од членството е повисока само во едно поглавје. Ова е очекувано имајќи го предвид пристапот на Комисијата во изминатата декада, за кој пишувавме во минатогодишната анализа.
• Оценките за напредокот се послаби од минатата година, па наместо „одреден напредок“, доминантна оценка е немање напредок или „ограничен“ напредок. Тоа што треба особено да нè загрижи се оценките во правосудството и борбата против корупцијата како клучни области од кои зависи целокупниот тек на преговорите како дел од кластерот Темели.

Овие заклучоци се загрижувачки од неколку аспекти. Од една страна, ние како држава континуирано го потенцираме своето високо ниво на усогласеност со законодавството на ЕУ. Оваа општа стагнација и во комбинација со недостатокот на напредок во поглавјето 23: правосудство и фундаментални права го поткопува тој аргумент кој го користат поддржувачите на нашата ЕУ интеграција. Од друга страна, долгоочекуваниот План за раст, кој го објави Комисијата оваа година, директно го условува напредокот во реформите со достапноста на поддршка од ЕУ, поради што наодите од извештајот оваа година би требало да се сфатат особено сериозно.

Националниот монитор за РЈА за Северна Македонија 2021/2022 е резултат на мониторингот извршен во 2021 и 2022 година од страна на тимот на ЕПИ и ги покажува клучните наоди од шесте области на РЈА дефинирани со начелата на јавната администрација (принципи на СИГМА). Се работи за трет систематски мониторинг на РЈА направен во регионот од страна на граѓанското општество, кој нуди не само споредби помеѓу администрациите на Западен Балкан (ЗБ) туку и споредба со основните наоди на мониторот на РЈА од 2017/2018 година и 2019/2020 година.

Извештаите на мониторот за РЈА се засноваат на сеопфатна методолошка рамка дизајнирана од истражувачкиот тим на ВеБЕР, која комбинира квантитативни и квалитативни извори на докази. Со принципите на СИГМА како основа на мониторингот, извештаите се комплементарни на сличната работа на СИГМА/ОЕЦД и Европската комисија, а се разликуваат по тоа што им нудат на граѓаните и граѓанското општество перспективи на овие принципи. Заедно со овој компаративен регионален извештај, пакетот РЈА Монитор се состои од шест национални извештаи со наоди за вкупно 23 сложени индикатори за следење на избраните принципи на СИГМА.

Во согласност со мисијата на ВеБЕР, овие вежби за мониторинг се водат од неопходноста да се зајакне притисокот од страна на граѓанските организации од регионот за РЈА, особено од гледна точка на одржување на интересот за овие реформи, во случај на олабавување на условеноста на ЕУ што може да дојде со членството во Унијата. До сите наоди од овој извештај и од првичниот монитор за РЈА од 2017/2018 може да се пристапи и тие да се споредат на Регионалната табла за резултати во областа на РЈА на: www.par-monitor.org.