Документ подготвен од Институтот за европска политика (ЕПИ) и Институтот за демократија „Социетас Цивилис“ (ИДСЦС) кој се осврнува на тековниот дијалог со Бугарија и почетокот на пристапните преговори на Северна Македонија и ЕУ.

Овој текст има цел да ја информира јавноста и да го изостри нејзиниот фокус за сите „ситници“ и суптилности кои евентуалниот компромис со Бугарија мора да ги земе предвид.

Овој извештај во сенка ги обединува во единствена кохерентна целина сите наоди, заклучоци и препораки што произлегоа од следењето на областите содржани во Поглавјето 23 – Правосудство и темелни права. Ова е шести ваков извештај што го објaвува Институтот за европска политика – Скопје (ЕПИ), земајќи ги предвид коментарите и мислењата на невладините организации. Претходните четири извештаи ги покриваа следните периоди: октомври 2014 година – јули 2015 година, , јули 2015 година – април 2016 година,  мај 2016 година – јануари 2018 година и јуни 2018 година – март 2019 година , април 2019 – март 2020 година.

Извештајот го опфаќа периодот од почетокот на април 2020 година, заклучно со крајот на септември 2021 година. Во извештајот се прикажани податоци што се релевантни и пред април 2019 година, доколку тие биле потребни за контекстуализација или за појаснување на новините од тековниот извештаен период, а кои се релевантни за извештајниот период. Периодот на опфат на извештајот соодветствува на извештајниот период на Европската комисија (ЕК) за Република Северна Македонија (РСМ, Северна Македонија). Овој извештај ја следи структурата на Поглавјето 23, согласно извештајот на ЕК. На крајот на секоја област во рамка ги издвоивме препораките и главните заклучоци.

Во текот на извештајниот период државата се соочи со ветото од Бугарија, со што Бугарија не го прифати нацртот на преговарачката рамка со Северна Македонија и не се постигна компромис за отворање на првата меѓувладина конференција. Пандемијата предизвикана од КОВИД-19 придонесе за прогласување на вонредна состојба и одолжување на предвремените парламентарни избори, но и на тест ги стави институциите што во овој исклучително динамичен период требаа да се справат со кризата предизвикана од пандемијата и здравјето на граѓаните да се стави во преден план, а во исто време непречено да се одвиваат и другите реформи.

Овој извештај во сенка е изготвен во рамките на институционалниот грант на Институтот за европска политика финансиран во рамките на програмата на ЦИВИКА мобилитас.

Анализа на Извештајот на Европската комисија за Република Северна Македонија од 19 октомври 2021 година

Контекстот во кој се објави Пакетот за проширување оваа година, го обележуваат справувањето со кризата со Ковид-19, понагласените геополитички и геостратешки фактори, енергетската криза, но и миграциските прашања кои повторно се актуелизираат.

Во самата ЕУ е сѐ повидлив расцепот околу стандардите за владеење на правото, по низата постапки на Комисијата и одлуките на Судот на правдата на ЕУ (СПЕУ) против Полска, но и Унгарија, констатирани и во годишниот извештај на ЕУ за владеење на правото.1 Ваквите трендови во ЕУ имаат сериозно влијание врз поддршката за проширување дури и кај земјите кои се традиционално поддржувачи на оваа политика на Унијата.

Комисијата во Стратегијата за проширување оваа година повторно препорачува почеток на преговорите – усвојување на преговарачката рамка и одржување на првата меѓувладина конференција за Северна Македонија и Албанија до крајот на годината, тврдејќи дека одложувањето има негативно влијание врз кредибилитетот на ЕУ. Повторно се препорачува и визна либерализација за Косово. Предложено е и отворање два кластери со Србија. За другите држави не се предложени нови чекори во процесот. Комисијата прави обид за исчекор и оваа година, по стагнацијата во статусот на процесот минатата година, кога ниедна држава не направи никаков исчекор. Амбициозните изјави на претседателката на ЕК, Фон дер Лајен, во нејзината септемвриска посета на регионот пред објавувањето на Пакетот, беа насочени кон создавањето клима за тоа. Помалку амбициозни беа државите членки во Декларацијата од Брдо на Самитот ЕУ – Западен Балкан, во обидот да го одржат поттикот за процесот.

Овој Извештај доаѓа во период кога процесот на пристапување на Северна Македонија е „заробен“ од блокадата поставена од Бугарија, и целосно ги фрла во сенка условите и реформите кои произлегуваат од обврските од членството, односно усвојувањето на acquis на ЕУ. Во овие услови, ризикот од понатамошното слабеење на трансформативната моќ на ЕУ во пристапувањето е исклучително висок. Овој ризик е особено видлив во нашиот случај како држава која е две декади во процесот ССА, но е присутен во целиот регион.

Дополнително, под знак прашалник се поставува и претходно широко распространетото мислење дека Европската Унија дејствува како актер кој придонесува за демократизацијата во државите кандидатки.

Презентацијата на пакетот за проширување во Комисијата за надворешна политика од страна на комесарот Вархеји беше видливо во сенка на блокираниот пристапен процес на Северна Македонија и Албанија и неможноста  државите членки да ја донесат одлуката за почетокот на преговорите со двете држави.

Во овие услови, Комисијата безбедно останува на веќе познатите главни наоди и препораки во поглед на отворањето на преговорите. Во Заклучоците на овогодишната Стратегија за проширувањето, Комисијата повторува дека одложувањето на почетокот на преговорите со двете земји негативно влијае врз кредибилитетот на ЕУ. Затоа повикува билатералните прашања меѓу Бугарија и Северна Македонија да се решат како приоритет, државите членки да ја завршат дискусијата за преговарачките рамки и првите меѓувладини конференции да се одржат пред крајот на оваа година. Ваквото инсистирање е поддржано со оценката дека државата ги исполнила условите за одржување на првата меѓувладина конференција, благодарејќи на „одржувањето стабилно и одлучно темпо во спроведувањето на реформите во ЕУ, особено во клучните области како што е владеењето на правото, вклучително и во борбата против корупцијата и организираниот криминал“.

Иако Извештајот е методолошки изменет – сега тој е целосно структуриран по кластери, суштествено нема големи новини во пристапот на Комисијата, освен редоследот на поглавјата и сумирањето на главните наоди по поглавја.  Во повеќето од кластерите Северна Македонија е проценета како умерено подготвена да ги преземе обврските од членството во ЕУ со видливи разлики помеѓу посебните поглавја во кластерите.

Покрај оваа куса анализа, Институтот за европска политика подготвува детална анализа на извештајот и препораките со споредба на трендовите која ќе биде објавена во наредните неколку денови.

Документ подготвен од Институтот за европска политика (ЕПИ) и Институтот за демократија „Социетас Цивилис“ (ИДСЦС) кој се осврнува на тековниот дијалог со Бугарија и почетокот на пристапните преговори на Северна Македонија и ЕУ.

Овој текст има цел да ја информира јавноста и да го изостри нејзиниот фокус за сите „ситници“ и суптилности кои евентуалниот компромис со Бугарија мора да ги земе предвид.

Овој извештај во сенка ги обединува во единствена кохерентна целина сите наоди, заклучоци и препораки што произлегоа од следењето на областите содржани во Поглавјето 23 – Правосудство и темелни права. Ова е шести ваков извештај што го објaвува Институтот за европска политика – Скопје (ЕПИ), земајќи ги предвид коментарите и мислењата на невладините организации. Претходните четири извештаи ги покриваа следните периоди: октомври 2014 година – јули 2015 година, , јули 2015 година – април 2016 година,  мај 2016 година – јануари 2018 година и јуни 2018 година – март 2019 година , април 2019 – март 2020 година.

Извештајот го опфаќа периодот од почетокот на април 2020 година, заклучно со крајот на септември 2021 година. Во извештајот се прикажани податоци што се релевантни и пред април 2019 година, доколку тие биле потребни за контекстуализација или за појаснување на новините од тековниот извештаен период, а кои се релевантни за извештајниот период. Периодот на опфат на извештајот соодветствува на извештајниот период на Европската комисија (ЕК) за Република Северна Македонија (РСМ, Северна Македонија). Овој извештај ја следи структурата на Поглавјето 23, согласно извештајот на ЕК. На крајот на секоја област во рамка ги издвоивме препораките и главните заклучоци.

Во текот на извештајниот период државата се соочи со ветото од Бугарија, со што Бугарија не го прифати нацртот на преговарачката рамка со Северна Македонија и не се постигна компромис за отворање на првата меѓувладина конференција. Пандемијата предизвикана од КОВИД-19 придонесе за прогласување на вонредна состојба и одолжување на предвремените парламентарни избори, но и на тест ги стави институциите што во овој исклучително динамичен период требаа да се справат со кризата предизвикана од пандемијата и здравјето на граѓаните да се стави во преден план, а во исто време непречено да се одвиваат и другите реформи.

Овој извештај во сенка е изготвен во рамките на институционалниот грант на Институтот за европска политика финансиран во рамките на програмата на ЦИВИКА мобилитас.

Анализа на Извештајот на Европската комисија за Република Северна Македонија од 19 октомври 2021 година

Контекстот во кој се објави Пакетот за проширување оваа година, го обележуваат справувањето со кризата со Ковид-19, понагласените геополитички и геостратешки фактори, енергетската криза, но и миграциските прашања кои повторно се актуелизираат.

Во самата ЕУ е сѐ повидлив расцепот околу стандардите за владеење на правото, по низата постапки на Комисијата и одлуките на Судот на правдата на ЕУ (СПЕУ) против Полска, но и Унгарија, констатирани и во годишниот извештај на ЕУ за владеење на правото.1 Ваквите трендови во ЕУ имаат сериозно влијание врз поддршката за проширување дури и кај земјите кои се традиционално поддржувачи на оваа политика на Унијата.

Комисијата во Стратегијата за проширување оваа година повторно препорачува почеток на преговорите – усвојување на преговарачката рамка и одржување на првата меѓувладина конференција за Северна Македонија и Албанија до крајот на годината, тврдејќи дека одложувањето има негативно влијание врз кредибилитетот на ЕУ. Повторно се препорачува и визна либерализација за Косово. Предложено е и отворање два кластери со Србија. За другите држави не се предложени нови чекори во процесот. Комисијата прави обид за исчекор и оваа година, по стагнацијата во статусот на процесот минатата година, кога ниедна држава не направи никаков исчекор. Амбициозните изјави на претседателката на ЕК, Фон дер Лајен, во нејзината септемвриска посета на регионот пред објавувањето на Пакетот, беа насочени кон создавањето клима за тоа. Помалку амбициозни беа државите членки во Декларацијата од Брдо на Самитот ЕУ – Западен Балкан, во обидот да го одржат поттикот за процесот.

Овој Извештај доаѓа во период кога процесот на пристапување на Северна Македонија е „заробен“ од блокадата поставена од Бугарија, и целосно ги фрла во сенка условите и реформите кои произлегуваат од обврските од членството, односно усвојувањето на acquis на ЕУ. Во овие услови, ризикот од понатамошното слабеење на трансформативната моќ на ЕУ во пристапувањето е исклучително висок. Овој ризик е особено видлив во нашиот случај како држава која е две декади во процесот ССА, но е присутен во целиот регион.

Дополнително, под знак прашалник се поставува и претходно широко распространетото мислење дека Европската Унија дејствува како актер кој придонесува за демократизацијата во државите кандидатки.

Презентацијата на пакетот за проширување во Комисијата за надворешна политика од страна на комесарот Вархеји беше видливо во сенка на блокираниот пристапен процес на Северна Македонија и Албанија и неможноста  државите членки да ја донесат одлуката за почетокот на преговорите со двете држави.

Во овие услови, Комисијата безбедно останува на веќе познатите главни наоди и препораки во поглед на отворањето на преговорите. Во Заклучоците на овогодишната Стратегија за проширувањето, Комисијата повторува дека одложувањето на почетокот на преговорите со двете земји негативно влијае врз кредибилитетот на ЕУ. Затоа повикува билатералните прашања меѓу Бугарија и Северна Македонија да се решат како приоритет, државите членки да ја завршат дискусијата за преговарачките рамки и првите меѓувладини конференции да се одржат пред крајот на оваа година. Ваквото инсистирање е поддржано со оценката дека државата ги исполнила условите за одржување на првата меѓувладина конференција, благодарејќи на „одржувањето стабилно и одлучно темпо во спроведувањето на реформите во ЕУ, особено во клучните области како што е владеењето на правото, вклучително и во борбата против корупцијата и организираниот криминал“.

Иако Извештајот е методолошки изменет – сега тој е целосно структуриран по кластери, суштествено нема големи новини во пристапот на Комисијата, освен редоследот на поглавјата и сумирањето на главните наоди по поглавја.  Во повеќето од кластерите Северна Македонија е проценета како умерено подготвена да ги преземе обврските од членството во ЕУ со видливи разлики помеѓу посебните поглавја во кластерите.

Покрај оваа куса анализа, Институтот за европска политика подготвува детална анализа на извештајот и препораките со споредба на трендовите која ќе биде објавена во наредните неколку денови.