Ky dokument paraqet zhvillimet kryesore në lidhje me sundimin e ligjit në kontekst të anëtarësimit në BE në Maqedoninë e Veriut për periudhën tetor – dhjetor 2023. Ai përfshin monitorimin e themeleve të anëtarësimit në BE, duke përfshirë zhvillimet kryesore në funksionimin e institucioneve demokratike, reformën e administratës publike dhe kapitullin 23: Gjyqësori dhe të drejtat themelore.

Në periudhën nga shkurti deri në tetor të vitit 2023, EPI organizoi tre debate lokale me 82 qytetarë nga rajoni i Pollogut, Pellagonisë dhe rajoni i Shkupit. Në debatet lokale pjesëmarrësit diskutuan për situatën e re gjeopolitike dhe pozitën e Maqedonisë së veriut, ndërsa pastaj parashtruan pyetje ekspertëve në panel.
Këto diskutime dhe pyetje do të jenë bazë për Debatin a katërt nacional që EPI e organizon në bashkëpunim me Deliberative Democracy Hub pranë Universitetit Stanford në ShBA me mbështetje nga National Endowment for Democracy.

Ky raport në hije bashkon në një tërësi të vetme koherente të gjitha gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet që dolën nga monitorimi i fushave të përfshira në Kapitullin 23 – Gjyqësori dhe të drejtat themelore. Ky është raporti i tetë i tillë i publikuar nga Instituti për Politika Evropiane – Shkup (EPI), duke marrë parasysh komentet dhe opinionet e organizatave joqeveritare. Shtatë periudhat e mëparshme mbulojnë periudhat në vijim: tetor 2014 – korrik 2015, korrik 2015 – prill 2016, maj 2016 – janar 2018, qershor 2018 – mars 2019, prill 2019 – mars 2020, prill 2020 – shtator 2021 dhe tetor 2021 – shtator 2022.

Raporti mbulon periudhën nga fillimi i tetorit 2022 deri në fund të shtatorit 2023. Në raportin jepen të dhëna që janë relevante edhe para tetorit 2022, kur nevojiten për kontekstualizimin apo sqarimin e risive nga periudha aktuale raportuese, të cilat janë të rëndësishme për periudhën raportuese. Periudha raportuese e raportit korrespondon me periudhën raportuese të Komisionit Evropian (KE) për Republikën e Maqedonisë së Veriut (RMV). Ky draft-raport ndjek strukturën e Kapitullit 23, sipas raportit të KE-së. Në fund të çdo fushe, në kornizë janë ndarë rekomandimet dhe konkluzionet kryesore.

Periudha raportuese u pasua nga përfshirja e vendit në procesin e shqyrtimit, marrja e raportit të shqyrtimit për grupin e parë, “Vlerat bazë”, si dhe përgatitja e dokumenteve strategjike për hapjen e grupit me të njëjtin emër, paralelisht me polarizimin e theksuar ekzistues politik rreth “propozimit francez” dhe ndryshimeve kushtetuese dhe zhvillimeve shqetësuese në fushën e sundimit të ligjit. Për më tepër, u prezantua raporti i grupit të punës franko-gjerman për Reformën Institucionale të BE-së, duke e pozicionuar respektimin e sundimit të ligjit si një parim kushtetues të paprekshëm, thelbësor për funksionimin efektiv të BE-së dhe një parakusht për anëtarësim. Me këtë, egziston nevojë për ndryshime të rëndësishme praktike që janë në përputhje me standardet evropiane dhe dëshmi të angazhimit të institucioneve për reformat në këtë fushë.

Ky raport në hije është përgatitur në kuadër të projektit “Ndërtojmë ura për një të ardhme të përbashkët: Sundimi i ligjit në kontekst të anëtarësimit në BE”. Projekti financohet nga Bashkimi Evropian dhe synon të ndihmojë në krijimin e reformave të qëndrueshme për sundimin e ligjit në drejtim të anëtarësimit në Bashkimin Evropian.

Puna e EPI-t fokusohet në nevojat dhe kufizimet e Maqedonisë së Veriut, vend ky që ka pritur fillimin e negociatave për anëtarësim për më shumë se një dekadë, e që ka përjetuar edhe rënie të mbështetjes për anëtarësim në Bashkimin Evropian, si dhe paqëndrueshmëri politike në vitet e fundit. Në kuadër të programit për sundimin e ligjit, EPI monitoron nga afër nivelin e pajtueshmërisë me parimin e sundimit të ligjit të shteteve anëtare të BE-së dhe vendeve kandidate, me qëllim që të nxirren mësime të vlefshme dhe të njejtat t’u prezantohen palëve përkatëse si dhe qytetarëve të Maqedonisë së Veriut, pasi që këto mësime do të duhet të zbatohet edhe tani si vend kandidat por dhe si shtet anëtar në të ardhmen. Në përputhje me strukturën e negociatave për anëtarësim në BE, EPI gjithashtu monitoron ngjarjet brenda vendit në fushat e funksionimit të institucioneve demokratike, reformat e administratës publike, si dhe Kapitulli 23 – Gjyqësori dhe të drejtat themelore.

BE-ja është ndërtuar mbi sundimin e ligjit, që nënkupton se çdo veprim i ndërmarrë bazohet në traktate të miratuara vullnetarisht dhe në mënyrë demokratike nga të gjithë anëtarët e shteteve të BE-së. Vendet kandidate për anëtarësim në BE duhet gjithashtu të respektojnë të drejtat dhe detyrimet e parashikuara në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut si dhe Kartën e të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian. Ky vështrim vjetor fokusohet më konkretisht në disa aspekte të ndryshme që kanë të bëjnë me Kapitullin 23, çështje me të cilat shtetet anëtare dhe vendet kandidate përballen, si dhe zgjidhje të mundshme për to.

Analizë e shkurtër e raportit të KE-së për Republikën e Maqedonisë së Veriut 2023

Elementet kyçe të paketës së zgjerimit të këtij viti janë rekomandimet e kushtëzuara për fillimin e negociatave me Ukrainën, Moldavinë dhe Bosnja–Hercegovina, statusin e kandidatit për Gjeorgjinë, si dhe plani i rrritjes i shpallur nga Komisioni.

Analiza e vlerësimeve të Komisionit për Maqedoninë e Veriut çon në dy konkluzione:

–Krahasuar me vitin paraprak, vlerësimi për gatishmërinë për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit është më i lartë vetëm në një kapitull. Kjo është e pritshme duke marrë parasysh qasjen e Komisionit në dekadën e fundit, për të cilën kemi shkruar në analizën e vitit të kaluar.

Vlerësimet për progresin janë më të dobëta se ato të vitit të kaluar, kështu që në vend të “progres i caktuar”, vlerësimi që dominon është pa progres ose progres “i kufizuar”. Ajo që duhet të na shqetësojë më shumë janë vlerësimet në gjyqësor dhe në luftën kundër korrupsionit si fusha kyçe nga të cilat varet ecuria e përgjithshme e negociatave si pjesë e klasterit “Themeli”.
Këto përfundime janë shqetësuese nga disa aspekte. Në njërën anë, ne si vend në vazhdimësi e theksojmë nivelin tonë të lartë të përputhshmërisë me legjislacionin e BE-së. Ky stagnim i përgjithshëm i kombinuar me mungesën e progresit në kapitullin 23: gjyqësori dhe të drejtat themelore, minon argumentin të cilin e përdorin mbështetësit e integrimit tonë në BE. Nga ana tjetër, plani i shumëpritur i rritjes, i publikuar nga Komisioni këtë vit, kushtëzon drejtpërsëdrejti progresin në reforma deri në disponueshmërinë e mbështetjes nga BE-ja, prandaj konstatimet e raportit të këtij viti duhet të merren veçanërisht seriozisht.

Ky dokument paraqet zhvillimet kryesore në lidhje me sundimin e ligjit në kontekst të anëtarësimit në BE në Maqedoninë e Veriut për periudhën tetor – dhjetor 2023. Ai përfshin monitorimin e themeleve të anëtarësimit në BE, duke përfshirë zhvillimet kryesore në funksionimin e institucioneve demokratike, reformën e administratës publike dhe kapitullin 23: Gjyqësori dhe të drejtat themelore.

Në periudhën nga shkurti deri në tetor të vitit 2023, EPI organizoi tre debate lokale me 82 qytetarë nga rajoni i Pollogut, Pellagonisë dhe rajoni i Shkupit. Në debatet lokale pjesëmarrësit diskutuan për situatën e re gjeopolitike dhe pozitën e Maqedonisë së veriut, ndërsa pastaj parashtruan pyetje ekspertëve në panel.
Këto diskutime dhe pyetje do të jenë bazë për Debatin a katërt nacional që EPI e organizon në bashkëpunim me Deliberative Democracy Hub pranë Universitetit Stanford në ShBA me mbështetje nga National Endowment for Democracy.

Ky raport në hije bashkon në një tërësi të vetme koherente të gjitha gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet që dolën nga monitorimi i fushave të përfshira në Kapitullin 23 – Gjyqësori dhe të drejtat themelore. Ky është raporti i tetë i tillë i publikuar nga Instituti për Politika Evropiane – Shkup (EPI), duke marrë parasysh komentet dhe opinionet e organizatave joqeveritare. Shtatë periudhat e mëparshme mbulojnë periudhat në vijim: tetor 2014 – korrik 2015, korrik 2015 – prill 2016, maj 2016 – janar 2018, qershor 2018 – mars 2019, prill 2019 – mars 2020, prill 2020 – shtator 2021 dhe tetor 2021 – shtator 2022.

Raporti mbulon periudhën nga fillimi i tetorit 2022 deri në fund të shtatorit 2023. Në raportin jepen të dhëna që janë relevante edhe para tetorit 2022, kur nevojiten për kontekstualizimin apo sqarimin e risive nga periudha aktuale raportuese, të cilat janë të rëndësishme për periudhën raportuese. Periudha raportuese e raportit korrespondon me periudhën raportuese të Komisionit Evropian (KE) për Republikën e Maqedonisë së Veriut (RMV). Ky draft-raport ndjek strukturën e Kapitullit 23, sipas raportit të KE-së. Në fund të çdo fushe, në kornizë janë ndarë rekomandimet dhe konkluzionet kryesore.

Periudha raportuese u pasua nga përfshirja e vendit në procesin e shqyrtimit, marrja e raportit të shqyrtimit për grupin e parë, “Vlerat bazë”, si dhe përgatitja e dokumenteve strategjike për hapjen e grupit me të njëjtin emër, paralelisht me polarizimin e theksuar ekzistues politik rreth “propozimit francez” dhe ndryshimeve kushtetuese dhe zhvillimeve shqetësuese në fushën e sundimit të ligjit. Për më tepër, u prezantua raporti i grupit të punës franko-gjerman për Reformën Institucionale të BE-së, duke e pozicionuar respektimin e sundimit të ligjit si një parim kushtetues të paprekshëm, thelbësor për funksionimin efektiv të BE-së dhe një parakusht për anëtarësim. Me këtë, egziston nevojë për ndryshime të rëndësishme praktike që janë në përputhje me standardet evropiane dhe dëshmi të angazhimit të institucioneve për reformat në këtë fushë.

Ky raport në hije është përgatitur në kuadër të projektit “Ndërtojmë ura për një të ardhme të përbashkët: Sundimi i ligjit në kontekst të anëtarësimit në BE”. Projekti financohet nga Bashkimi Evropian dhe synon të ndihmojë në krijimin e reformave të qëndrueshme për sundimin e ligjit në drejtim të anëtarësimit në Bashkimin Evropian.

Puna e EPI-t fokusohet në nevojat dhe kufizimet e Maqedonisë së Veriut, vend ky që ka pritur fillimin e negociatave për anëtarësim për më shumë se një dekadë, e që ka përjetuar edhe rënie të mbështetjes për anëtarësim në Bashkimin Evropian, si dhe paqëndrueshmëri politike në vitet e fundit. Në kuadër të programit për sundimin e ligjit, EPI monitoron nga afër nivelin e pajtueshmërisë me parimin e sundimit të ligjit të shteteve anëtare të BE-së dhe vendeve kandidate, me qëllim që të nxirren mësime të vlefshme dhe të njejtat t’u prezantohen palëve përkatëse si dhe qytetarëve të Maqedonisë së Veriut, pasi që këto mësime do të duhet të zbatohet edhe tani si vend kandidat por dhe si shtet anëtar në të ardhmen. Në përputhje me strukturën e negociatave për anëtarësim në BE, EPI gjithashtu monitoron ngjarjet brenda vendit në fushat e funksionimit të institucioneve demokratike, reformat e administratës publike, si dhe Kapitulli 23 – Gjyqësori dhe të drejtat themelore.

BE-ja është ndërtuar mbi sundimin e ligjit, që nënkupton se çdo veprim i ndërmarrë bazohet në traktate të miratuara vullnetarisht dhe në mënyrë demokratike nga të gjithë anëtarët e shteteve të BE-së. Vendet kandidate për anëtarësim në BE duhet gjithashtu të respektojnë të drejtat dhe detyrimet e parashikuara në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut si dhe Kartën e të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian. Ky vështrim vjetor fokusohet më konkretisht në disa aspekte të ndryshme që kanë të bëjnë me Kapitullin 23, çështje me të cilat shtetet anëtare dhe vendet kandidate përballen, si dhe zgjidhje të mundshme për to.

Analizë e shkurtër e raportit të KE-së për Republikën e Maqedonisë së Veriut 2023

Elementet kyçe të paketës së zgjerimit të këtij viti janë rekomandimet e kushtëzuara për fillimin e negociatave me Ukrainën, Moldavinë dhe Bosnja–Hercegovina, statusin e kandidatit për Gjeorgjinë, si dhe plani i rrritjes i shpallur nga Komisioni.

Analiza e vlerësimeve të Komisionit për Maqedoninë e Veriut çon në dy konkluzione:

–Krahasuar me vitin paraprak, vlerësimi për gatishmërinë për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit është më i lartë vetëm në një kapitull. Kjo është e pritshme duke marrë parasysh qasjen e Komisionit në dekadën e fundit, për të cilën kemi shkruar në analizën e vitit të kaluar.

Vlerësimet për progresin janë më të dobëta se ato të vitit të kaluar, kështu që në vend të “progres i caktuar”, vlerësimi që dominon është pa progres ose progres “i kufizuar”. Ajo që duhet të na shqetësojë më shumë janë vlerësimet në gjyqësor dhe në luftën kundër korrupsionit si fusha kyçe nga të cilat varet ecuria e përgjithshme e negociatave si pjesë e klasterit “Themeli”.
Këto përfundime janë shqetësuese nga disa aspekte. Në njërën anë, ne si vend në vazhdimësi e theksojmë nivelin tonë të lartë të përputhshmërisë me legjislacionin e BE-së. Ky stagnim i përgjithshëm i kombinuar me mungesën e progresit në kapitullin 23: gjyqësori dhe të drejtat themelore, minon argumentin të cilin e përdorin mbështetësit e integrimit tonë në BE. Nga ana tjetër, plani i shumëpritur i rritjes, i publikuar nga Komisioni këtë vit, kushtëzon drejtpërsëdrejti progresin në reforma deri në disponueshmërinë e mbështetjes nga BE-ja, prandaj konstatimet e raportit të këtij viti duhet të merren veçanërisht seriozisht.