Седница бр. 18 на Комитетот за односи меѓу заедниците

Извештај на Агенцијата за темелни права на Европската унија за 2022 година, Поглавја за „Еднаквост и недискриминација“, „Расизам, ксенофобија и нетолеранција“, како и „Еднаквост и инклузија на Ром(к)ите“, презентиран од Институтот за европска политика – Скопје (ЕПИ)

Од 2018 година Институтот за европска политика (ЕПИ) е истражувачки партнер на Агенцијата за темелни права на Европската унија (ЕУ) и на годишно ниво подготвува извештај како придонес за годишниот извештај за човекови права на ЕУ. Овогодинешниот извештај, објавен на 8 јуни, беше презентиран во Собранието на Република Северна Македонија на 25 октомври 2023, на седницата бр. 18 на Комитетот за односи помеѓу заедниците. Дискусијата во собранието се одржа како дел од проектот којшто ЕПИ го спроведува со поддршка од Делегацијата на ЕУ за поддршка на демократијата, насочен кон поттикнување на дискусијата за човековите права во собранието.

Контекст

Агенцијата за темелни права на Европската унија, која работи како витален децентрализиран ентитет, служи како врвен извор на експертиза посветена на заштитата на основните права низ ЕУ. Опсегот на Агенцијата опфаќа разновиден спектар на клучни теми, вклучувајќи родова еднаквост, ЛГБТИК права, интеграција на Ромите, попреченост, расизам, злосторства од омраза, приватност, азил, пристап до правда и права на децата. Преку обезбедување насоки и помош за институциите на ЕУ и земјите-членки, Агенцијата обезбедува заштита на основните права за сите поединци во ЕУ.

Наодите од овогодинешниот извештај не служат само како ресурс туку и како катализатор за поттикнување на подлабока соработка и дискусија меѓу релевантните засегнати страни. Бидејќи извештајот не ги опфаќа само земјите-членки на ЕУ, туку и земјите-кандидатки како Северна Македонија, Албанија и Србија, тој воспоставува конзистентен репер за оценување на земјите-кандидати според истите критериуми што се применуваат за земјите-членки. Следствено, извештајот служи како суштинска референтна точка за олеснување на дијалогот и соработката за зајакнување на основните права во Северна Македонија, усогласувајќи ги напорите со сеопфатната проценка на Универзалниот периодичен преглед.

Настанот го отвори Арбана Пашоли, претседателката на Комитетот за односи со заедниците. Свои воведни обраќања имаше Симонида Кацарска, директорката на ЕПИ.

Презентација на наодите на извештајот

Неуспешните законски предлог-амандмани на националниот Закон за матична евиденција (амандмани за препознавање на родот, LGRA) претставуваа значително назадување во борбата против дискриминацијата, особено во врска со ЛГБТИК лица и прашања поврзани со нивниот социо-економски статус, здравствената состојба и физички изглед. Овие амандмани, кои имаа за цел да овозможат правно признавање на полот како што е наложено со пресуда на Европскиот суд за човекови права, беа континуирано одложувани и на крајот повлечени од Парламентот од страна на новата влада, предизвикувајќи загриженост за посветеноста на владата за ефикасно справување со дискриминацијата. Повлекувањето на LGRA ги нагласува предизвиците во унапредувањето на правната заштита на ЛГБТИК поединците во Северна Македонија, нагласувајќи ја тековната потреба за застапување и притисок врз владата да ги исполни своите обврски за заштита на правата на сите граѓани.

Покрај предизвиците како што се одложувањата во законодавните процеси и кампањите за дезинформација организирани од страна на граѓанските организации, усвојувањето на Националната стратегија за еднаквост и недискриминација ја нагласи посветеноста на владата за справување со дискриминацијата на различни основи, вклучително и сексуална ориентација, родов идентитет, социо-економски статус, здравствената состојба и физичкиот изглед. Сепак, обезбедувањето јасност и ефективност во спроведувањето, особено во однос на финансирањето и вклучувањето на маргинализираните групи, ќе биде од суштинско значење за постигнување на неговите цели.

Оставката на претседателот на КСЗД, наведувајќи ја тешката положба и недостатокот на човечки ресурси во КСЗД, ги истакнува предизвиците со кои комисијата се соочува во исполнување на својот мандат за соодветно да се справи со дискриминацијата. Оваа комбинација на институционална нестабилност, недостиг на ресурси и буџетски ограничувања може да доведе до одложување или несоодветност во постапувањето со случаите на дискриминација. Сепак, континуираната имплементација на релевантните законски решенија, ја истакнува правната рамка и покрај институционалните предизвици.

Во однос на родова еднаквост постојат значителни нивоа на предрасуди кон ЛГБТИК лицата и транс индивидуите. Истражувањата ги откриваа различните форми на дискриминација кои ги доживуваат ЛГБТИК лицата, нагласувајќи ја потребата од мрежи за поддршка и институционални реформи за справување со системските предрасуди и промовирање на инклузивноста во нашето општество. Дополнително во државата постои и дискриминација врз основа на етничка припадност, политичка припадност и возраст, што укажува на сложената интерсекционалност на предрасудите.

Во однос на говорот на омраза, наодите го нагласуваат загрижувачкиот недостаток на развој во рамката на Северна Македонија за евидентирање и следење на говорот на омраза. Етничката припадност, сексуалната ориентација и родовиот идентитет се појавуваат како значајни основи за предрасуди и говор на омраза. Ова ја истакнува важноста за засилено собирање податоци, зголемена свест и механизми за борба против различните форми на дискриминација и нетолеранција.

Постои значителна загриженост во однос на расизмот и ксенофобијата, особено насочена кон ромската заедница, како што беше потврдено од настаните поврзани со говорот на омраза и кривичните дела од омраза наведени во Рамковната одлука за расизам и ксенофобија. Усвојувањето на Националната стратегија за еднаквост и недискриминација ја одразува посветеноста за справување со дискриминацијата, но сепак не успева темелно да дискутира за други стратегии како што се Стратегијата за вклучување на Ромите и Националниот акциски план за жени и девојки Роми. Специфичните активности во рамките на НСЕ се насочени кон етничката дискриминација, како што се следење на практиките за вработување и подигање на јавната свест. Но ограничувањата во координацијата и имплементацијата претставуваат предизвици за нивната ефикасност, потенцијално влошувајќи ги проблемите со распределбата на ресурсите и недостигот на средства. Решавањето на овие предизвици е од клучно значење за да се обезбедат повлијателни напори во борбата против расизмот, ксенофобијата и дискриминацијата.

Во доменот на инклузијата на Ромите, беше усвоено правната необврзувачка работна дефиниција за антициганизам/дискриминација на Ромите, што покажува посветеност на решавање на проблемите со кои се соочува ромската заедница. Направени се напори за подобрување на пристапот до образованието и здравството. Исто така постојат и иницијативи за економско зајакнување, вклучително и средства за грантови за самовработување на Ромите и распределба на буџетот за проекти поврзани со Ромите. Сепак, постои големо незадоволството од пописните резултати што ја нагласува загриженоста за недоволно застапеност и дискриминација, поттикнувајќи повици за промени во методологијата.

Дискусија

Дискусијата ја отвори Арбана Пашоли, Претседателка на Комитетот за односи меѓу заедниците, која што го истакна фокусот на Комитетот за правична застапеност, недискриминација и подигање на свеста и претставување на сите етникуми во општеството. Информираше дека Комитетот соработуваше со меѓународни организации и невладини организации за адресирање на говорот на омраза и дека комитетот посетил мултиетнички училишта со цел земање информации од терен за тоа како да се решава проблемот. Во дискусијата беше истакната потребата да се подигне свеста за говорот на омраза на социјалните мрежи и да се преземат мерки за заштита на индивидуалните и колективните права кога се загрозени.

Пратеничка Латифе Шиковска ја пофалува работата на ЕПИ и дава сеопфатен преглед на предизвиците со кои се соочува ромската заедница и напорите преземени за нивно решавање. Таа ја признава постојаната дискриминација во различни сектори како што се образованието, домувањето, здравството и вработувањето, и покрај извесниот напредок во последните години. Шиковска се залага за правична застапеност на ромските поединци во јавната и државната администрација, истакнувајќи ја загриженоста за злоупотребата на балансерот при апликациите за вработување. Таа, исто така, покренува прашања поврзани со сегрегацијата во одредени региони и повикува на одговорност и санкции за одговорните. Понатаму, Шиковска ја критикува злоупотребата на квотите во образовните институции и ја нагласува потребата од систематско вработување на ромски образовни медијатори за ефективна поддршка на учениците Роми. Таа ја нагласува важноста на Комисијата за спречување и заштита од дискриминација (КСЗД) и се залага за континуирани напори за зајакнување на учеството на жените Ромки во јавниот и политичкиот живот, и за справување со бездомништвото, особено кај децата на улица, преку развој на сеопфатни акциони планови и стратегии. Генерално, забелешките на Шиковска ги нагласуваат тековните предизвици со кои се соочува ромската заедница и неопходноста од постојани напори за промовирање на нивните права и вклученост во општеството.

Пратеник Бедри Фазлиу,  ги истакнува прашањата во врска со образованието и говорот на омраза, особено во Велес, каде што учениците Албанци се соочуваат со пречки. Фазлиу ја критикува состојбата со гинеколошките служби во Шуто Оризари, каде што нема достапен гинеколог. А како позитивно го истакнува прашањето на државјанството, и информира дека над 500 Роми го имаат решено овој проблем, и дека сега како државјани на РСМ ќе имаат пристап до сите бенефиции што им следат. Тој ја нагласува и потребата Комитетот да се занимава повеќе со овие две прашања и повикува на зголемени активности за ефикасно справување со нив.

Пратеничка Велика Серафимовска го нагласува почитувањето на Комитетот на сите меѓународните стандарди. Иако се воздржува од коментари за конкретни работи, таа се усогласува со гледиштата на нејзините колеги. Серафимовска ја нагласува потребата од подлабоки анализи во однос на социјалната дискриминација, и повикува да се опфатат и другите маргинализирани групи, како што се децата продавачи кои не припаѓаат на ромската заедница. Таа бара и подетални испитувања на родовата дискриминација. Серафимовска се залага за темелни и објективни анализи, изразувајќи загриженост за правилното спроведување на регулативите на ЕУ во земјата.

Пратеникот Панчо Минов го нагласува напредокот во вработувањето на младите роми во Кавадарци и апелира слични унапредувања да се спроведат и во другите општини. Тој го нагласува значењето на политиките на локалната власт и соодветната распределба на буџетот за поддршка на развојот на инфраструктурата, економското планирање и иницијативите за вработување насочени кон обезбедување правична застапеност на ромската заедница. Минов, исто така, изразува загриженост за потенцијална експлоатација во сезонската работна сила, нагласувајќи ја важноста од фер третман и потребата од усогласување на активните мерки за вработување со социјалните бенефиции за сезонските работници. Дополнително, тој разговараше за тековните напори за легализација на неформалните ромски населби, истовремено предупредувајќи од ненамерно дискриминација на другите демографски групи под превезот на политики за недискриминација на ромите.

Ардита Абази ги истакнува тековните напори за подготовка на извештај за евалуација na човековата димензија за ОБСЕ, фокусирајќи се на социјалната дискриминација и условите за живот на ромската заедница, особено на жените Ромки. И покрај тоа што признава некои подобрувања во справувањето со дискриминацијата, Абази ја нагласува континуираната потреба за понатамошна работа во оваа област, особено во однос на станбените прашања со кои се соочува ромското население.

За крај, Симонида Кацарска напоменува дека ЕПИ објавува извештај во сенка за Поглавјето 23, фундаментални права, кое е посеопфатно. Кацарска ја истакнува важноста од следење на клучните пресуди од Европскиот суд за човекови права поврзани со правата на заедниците. Таа ја споменува неодамнешната пресуда во врска со кршењето на правата на Ромите за време на излезот, особено во врска со профилирањето за време на излезните процедури.

Препораки

• Континуирана соработка со меѓународни организации и невладини организации за борба против говорот на омраза, подигање на свеста за говорот на омраза на социјалните мрежи и преземање мерки за заштита на индивидуалните и колективните права кога им се заканува дискриминација.
• Укинување на механизмите кои овозможуваат дискриминација при вработување како што е балансерот, решавање на прашањата за сегрегација и обезбедување правична застапеност на Ромите во јавната и државната администрација.
• Подлабоки анализи во врска со социјалната дискриминација надвор од ромската заедница, вклучувајќи ја родовата дискриминација и состојбата на другите маргинализирани групи.
• Усогласување на активните мерки за вработување со социјалните бенефиции за сезонските работници.
• Решавање на станбени прашања.