Закани за демократијата, високо ниво на насилство врз жените и злоупотреби на правата на границите на ЕУ. Ова се некои од клучните предизвици детално опишани во Извештајот за фундаменталните права на ФРА за 2025 година. Извештајот обезбедува убедливи докази за загрозеноста на фундаменталните права низ цела Европа, повик за будење за земјите-членки и институциите на ЕУ. Со оглед на тоа што 2025 година се покажува како уште попредизвикувачка, тие мора да спречат ерозија на правата и да го спречат демократското назадување.
Извештајот за фундаменталните права за 2025 година се фокусира на клучните случувања и празнини во однос на фундаменталните права во ЕУ во 2024 година. Тие вклучуваат:
- Закани за демократијата: дезинформации и погрешни информации, растечката употреба на вештачка интелигенција и штетната реторика ги загрозија слободните и фер избори низ цела ЕУ.
- Зголемено насилство врз жените: 1 од 3 жени во ЕУ сè уште доживува родово базирано насилство.
- Сеприсутна дискриминација, расизам и растечка омраза на интернет: Зголемено ниво на дискрминација, омраза и расизам поради религиска, расна и сексуална припадност. Вознемирувањето, говорот на омраза и физичкото насилство се растечка загриженост.
- Лош третман на мигранти: ЕУ донесе нови правила за миграција и азил. Извештаите за кршење на правата по границите на ЕУ продолжија во 2024 година, а над 3.500 луѓе загинаа или исчезнаа на море.
- Нови дигитални регулативи: напорите на ЕУ за регулирање на онлајн платформите и вештачката интелигенција (ВИ) се важен чекор за заштита на основните права. Законот за дигитални услуги и Законот за ВИ се клучни мерки за ограничување на нелегалната и штетна онлајн содржина, дезинформациите и влијанието на дискриминаторските алгоритми, но доследното спроведување ќе биде од суштинско значење за да се обезбеди дека технологијата ги почитува човековите права.
За да се надминат ваквите предизвици, ФРА ги повикува ЕУ и нејзините земји-членки да:
- Обезбедат фер, транспарентни и безбедни избори: да обезбедат доволно ресурси за спроведување на законодавството на ЕУ за заштита од изборни манипулации на интернет. Ефикасно да се справат со заканите од насилство и заплашување за време на изборите.
- Ги заштитат жените од насилство: да ја зголемат поддршката за жртвите преку подобрување на каналите за пријавување и овозможување на жените да се пријават. Да се обучи персоналот на првата линија на заштита, како што се полицијата и лекарите, за обезбедување услуги соодветни за жртвите. Да се справат со порастот на сајбер-насилството преку правилно спроведување на Законот за дигитални услуги (DSA) и Директивата за борба против насилството врз жените и семејното насилство.
- Се справат со сите форми на расизам: да дејствуваат за справување со растечкиот расизам, антисемитизмот и антимуслиманската омраза. Да собираат податоци што ќе се внесат во законите и политиките на ЕУ и националните антирасистички закони и политики. Да обезбедат побезбеден онлајн простор за сите и да дејствуваат против онлајн омразата.
- Да ја зајакнат заштитата на фундаменталните права на границите: да ги подобрат практиките за барање и спасување лица на море. Да обезбедат побезбедни услови за обработка на новодојдени лица. Да ги истражат пријавите за кршење на правата и воспоставете независни механизми за следење на надворешните граници на ЕУ.
- Да ја зајакнат заштитата на правата на интернет: проценка и следење на влијанието на вештачката интелигенција врз основните права. Да ја подигнат свеста за потенцијалните пристрасности на вештачката интелигенција. Да ги спроведат новите дигитални прописи на ЕУ за борба против растечките дезинформации и онлајн омразата.
Цитат од директорката на ФРА, Сирпа Раутио:
„Фундаменталните права во Европа се соочуваат со растечки и сериозни предизвици. Геополитичките тензии, растечката нетолеранција и заканите за интегритетот на изборите ја тестираат отпорноста на нашите демократски институции. Во исто време, повиците за поедноставување и дерегулација ризикуваат да ги поткопаат клучните заштитни мерки што ги штитат правата на луѓето. Ова е повик за будење за ЕУ и земјите-членки на ЕУ да ја потврдат својата посветеност – треба да дејствуваме решително за да обезбедиме дека фундаменталните права остануваат во сржта на сите политики и активности на ЕУ.“
Извештајот за фундаменталните права за 2025 година дава сеопфатен преглед на состојбата на фундаменталните права во ЕУ. Тој ги истакнува главните случувања и трендови во 2024 година. Исто така, ги презентира мислењата на ФРА за овие случувања како повик за акција, повикувајќи ги земјите-членки и институциите на ЕУ да се залагаат за фундаменталните права и да се справат со празнините и предизвиците.
